Podczas ciąży oraz w pierwszych latach życia kluczową rolę dla zdrowia dziecka odgrywa odpowiedni sposób żywienia. Zależność między prawidłowym odżywianiem a zdrowiem dziecka nazywana jest programowaniem żywieniowym, a ten ważny czas w okresie ciąży i obejmujący pierwsze lata życia określamy mianem 1000 pierwszych dni.

Ważna rola brzuszka

Układ pokarmowy jest niezwykle istotny w procesie „programowania żywieniowego”. Umożliwia on zarówno spożywanie pokarmów, jak i ich przemianę w proste składniki, które ulegają wchłonięciu i są niezbędne do prawidłowego wzrastania. Bierze również udział w kształtowaniu mechanizmów obronnych dziecka, ponieważ znajduje się w nim 70-80% wszystkich przeciwciał oraz komórek odpornościowych organizmu. Przewód pokarmowy to nie tylko miejsce trawienia i wchłaniania składników pozyskiwanych z diety oraz bariera chroniąca organizm przed wnikaniem bakterii czy alergenów – to również niezwykła sieć połączeń neuronalnych i hormonalnych, tworzących tzw. mózg jelitowy. Od jego funkcjonowania zależy nie tylko czynność przewodu pokarmowego, ale również samopoczucie malucha. Prawidłowe działanie przewodu pokarmowego sprawia, że dziecko jest pogodne, wesołe, a jego rozwój przebiega harmonijnie. Chętnie spożywa posiłki i jest otwarte na nowe doznania, przynosząc radość swoim bliskim.

Charakterystyka małego brzuszka

·         Dziecko przychodzi na świat z tak rozwiniętym przewodem pokarmowym, aby móc prawidłowo i bezpiecznie funkcjonować poza organizmem mamy. Istnieją jednak pewne odrębności charakterystyczne dla wieku niemowlęcego i wczesnodziecięcego. Przełyk niemowlęcia jest krótszy i szerszy, a napięcie dolnego zwieracza przełyku jest obniżone. Wszystko to sprzyja fizjologicznej skłonności do ulewania pokarmu po posiłku. W okresie niemowlęcym zmienia się również pojemność żołądka z objętości ok. 5 ml po urodzeniu do 80-150 ml pod koniec pierwszego miesiąca życia. Opróżnianie żołądka jest z kolei zależne od rodzaju spożytego pokarmu; najszybsze obserwujemy po spożyciu pokarmu mamy.

·         W 1. roku życia wzrasta wydzielanie enzymów jelitowych, biorących udział w trawieniu poszczególnych składników pokarmowych. Z tego powodu u wielu niemowląt obserwujemy początkowo luźniejsze stolce, zwane przejściowymi, będące wynikiem obniżonej aktywności enzymu (laktazy), która rozkłada zawartą w mleku mamy laktozę. Z powodu zmniejszonego wchłaniania kwasów żółciowych w jelicie cienkim do 3. miesiąca życia możemy obserwować zielonkawe zabarwienie stolców. Dla większości niemowląt karmionych naturalnie jest charakterystyczne oddawanie luźniejszych stolców po każdym przystawieniu do piersi – nawet 10 razy dziennie. W wieku poniemowlęcym liczba wypróżnień zwykle nie przekracza 1-2 razy w ciągu doby.

·         Pełne wydzielanie żołądkowych i trzustkowych enzymów trawiennych następuje dopiero pod koniec 1. roku życia. Poddane działaniu enzymów trawiennych składniki pokarmowe ulegają wchłonięciu głównie w jelicie cienkim. Błona śluzowa, oglądana pod mikroskopem, przypomina tym miejscu miękki, pofałdowany materiał, pokryty milionami kosmków. Powierzchnia błony śluzowej jelita cienkiego jest ponad sto razy większa od powierzchni naszej skóry i pozwala na przyswajanie, czyli wchłanianie składników pokarmowych.

·         Wstępne trawienie cukrów zachodzi w jelicie cienkim za pośrednictwem enzymów trzustkowych. Powstające w tym procesie dwucukry ulegają rozkładowi przy udziale enzymów wydzielanych na szczytach kosmków jelitowych – jako cukry proste – ulegają w tym miejscu wchłonięciu.

·         Białka, w istotnej części, ulegają trawieniu jeszcze w żołądku, a następnie w jelicie cienkim przy udziale enzymów trzustkowych. Produkty rozkładu białek, czyli aminokwasy, ulegają wchłonięciu w jelicie cienkim.

·         Z kolei proces trawienia tłuszczów rozpoczyna się w początkowym odcinku jelita cienkiego, czyli w dwunastnicy. Pod wpływem produkowanej przez wątrobę żółci, przy udziale zawartych w niej kwasów żółciowych, tłuszcze ulegają rozdrobnieniu na maleńkie kropelki, by następnie dzięki enzymom wydzielanym przez trzustkę ulec trawieniu i wchłonięciu w jelicie cienkim.

·         W początkowym odcinku jelita cienkiego wchłania się wapń, a proces ten jest zależny od obecności witaminy D₃, która w tym miejscu wchłania się wraz z innymi witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach (wit. A, E, K). W dwunastnicy i w jelicie cienkim zachodzi również wchłanianie żelaza.

Czym jest mikrobiota?

Mikrobiota to pojęcie, które niedawno weszło do języka nauki - wcześniej mówiło się o mikroflorze, pojęcie mikrobiota jest jednak szersze i lepiej odzwierciedla ekosystem istniejący w jelitach. W brzuszku niemowlęcia przebiegają procesy, które wpływają na cały organizm. Wiele z nich zależy od składu i funkcji flory bakteryjnej. Zasiedlając głównie jelito grube, bakterie pełnią rozmaite funkcje; radzą sobie z niestrawionymi składnikami pożywienia, wytwarzają witaminy oraz kształtują układ odpornościowy. Mikrobiota jelitowa człowieka to ogromny ekosystem. Waży około 2 kg i składa się ze 100 bilionów bakterii. Obecnie pewne jest, że mikrobiom przewodu pokarmowego wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Ryzyko rozwoju alergii, astmy oskrzelowej czy otyłości zależy zarówno od składu, jak i sposobu kształtowania się flory jelitowej.

Od momentu narodzin zachodzi stopniowa kolonizacja przewodu pokarmowego. Na rozwój mikrobioty jelitowej wpływają różnorodne czynniki, takie jak: wiek ciążowy w chwili przyjścia na świat, rodzaj porodu oraz sposób karmienia w pierwszym okresie życia. U noworodków karmionych piersią dominuje rozwój dobroczynnych bifidobakterii i pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus, a ich rozwój jest zależny między innymi od obecności oligosacharydów występujących w pokarmie mamy. W okresie wprowadzania pokarmów stałych flora bakteryjna niemowlęcia upodabnia się do mikroflory jelitowej osoby dorosłej.

Żywienie ma znaczenie

Prawidłowe dojrzewanie funkcji przewodu pokarmowego niemowlęcia zależy od sposobu żywienia. Szczególnie korzystny jest wpływ karmienia piersią. Wynika to zarówno z unikalnego składu pokarmu mamy, dostosowanego do bieżących potrzeb dziecka, jak i emocjonalnego aspektu karmienia naturalnego. Dlatego zgodnie z aktualnymi rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz europejskich towarzystw naukowych niemowlęta powinny być karmione wyłącznie pokarmem matki do ukończenia 6. miesiąca życia, a karmienie naturalne można kontynuować nawet do 2. roku życia. Jeśli z uzasadnionych powodów karmienie piersią nie jest możliwe, wówczas żywienie dziecka opiera się na mieszankach modyfikowanych. Korzystne są te mieszanki zawierające oligosacharydy. Mogą one być podawane zarówno w 2. jak i w 3. roku życia, co zapobiega brakom wapnia, żelaza oraz błonnika, szczególnie częstym w tych grupach wiekowych.

Od momentu narodzin dziecko bardzo dynamicznie się rozwija, a wraz z nim dojrzewa przewód pokarmowy. Zachodzą w nim złożone procesy trawienia i wchłaniania składników odżywczych, od których zależy zdrowie malucha. Kiedy układ pokarmowy funkcjonuje prawidłowo, dziecko z radością poznaje świat, jest wesołe, chętnie się bawi i spokojnie sypia.

dr n.med. Agnieszka Krzywicka, pediatra, gastroenterolog dziecięcy, ekspert bebiklub.pl 

Piśmiennictwo:

1.       Agostoni C., Braegger C., Decsi T. et al., Breast-feeding: A commentary to the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr., 2008; 46: 99-110.

2.       Enders G., Historia wewnętrzna. Jelita – najbardziej fascynujący organ naszego ciała.

3.       Vandenplas Y., Ludwig T., Szajewska H., Zdrowie jelit we wczesnym dzieciństwie: konsekwencje i leczenie chorób przewodu pokarmowego.

4.       Shamir R. van Elburg R., Knol J., Dupont Ch., Significance of the Gut Microbiota and Nutrition Developmnet and Future Health. Essential Knowlege Briefings, 2015.

5.       https://www.bebiklub.pl/delikatny-brzuszek

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt oraz rekomendowane dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.